| Actuele voedselprijzen - Aardappel |
Duurdere aardappelen in de hele keten
|
31-5-2023
|
De consumentenprijsindex van aardappelen is in maart 2023 uitgekomen op 148 punten (2015=100). Dat is 2% hoger dan de consumentenprijs in januari en 13% hoger dan in maart 2022. De prijsindex af boerderij kwam in januari uit op 196 punten, 7% hoger dan in januari en 35% hoger dan in maart 2022. De prijsindex van de verwerkende industrie steeg marginaal en kwam in maart 2023 uit op 178 punten (2015=100), 0,4% hoger dan de producentenprijs twee maanden eerder en 42% hoger dan in maart 2022.
|
Prijsontwikkeling
De consumentenprijsindex van aardappelen is in maart 2023 uitgekomen op 148 punten (2015=100). Dat is 2% hoger dan de consumentenprijs twee maanden eerder, en 13% hoger dan in januari 2022. De gestegen aardappelprijs af boerderij leidt met enige vertraging tot hogere consumentenprijzen.
Voorjaar 2022 werden meer consumptieaardappelen gepoot dan in het seizoen ervoor: 76.600 ha tegen 71.400 ha in 2021. Eind oktober 2022 waren vrijwel alle aardappelen geoogst. De groeiomstandigheden leidden in Nederland tot gemiddeld normale opbrengsten (CBS). De bruto-opbrengst werd vastgesteld op 3,6 miljoen ton, wat bijna 9% meer is dan de gerealiseerde oogst in 2021: 3,3 miljoen ton (CBS). Voor de EU-4 (Nederland, België, Frankrijk en Duitsland) is een areaaluitbreiding van 10.000 ha ingeschat (NEPG). Ondanks deze areaaluitbreiding ligt de productie in de EU-4 ruim 4% onder het vijfjarig gemiddelde (NEPG), vanwege de langdurig zeer droge weersomstandigheden. De lagere productie en hogere energie- c.q. bewaarkosten en hoge transportkosten hebben effect op de prijs. De prijsindex af boerderij kwam in maart uit op 196 punten. Dat is 7% hoger dan in januari, en 35% hoger dan in maart vorig jaar, toen de prijsindex op 145 punten lag. Door een nat en kil voorjaar in 2023 heeft de start van het pootseizoen in Nederland en omringende landen vertraging opgelopen. Deze vertraging draagt bij aan opwaarts gaande prijzen.
De toegenomen vraag naar aardappelproducten vanuit de wereldwijde horeca en fastfood leidt tot een grote vraag naar industrieaardappelen. Daarmee is de aardappelmarkt gekanteld. De industrie verhoogde tussentijds de contractprijzen voor het seizoen 2022-2023, ook omdat telers geconfronteerd worden met aanzienlijk hogere kosten voor bemesting, gewasbescherming, diesel en bewaring (energie).
De aardappelprijs van de verwerkende industrie lag sinds de oogst van 2019 op een hoger en redelijk stabiel niveau van gemiddeld 116 punten. De producentenprijs is sinds oktober 2021 opgelopen van 119 punten naar 178 punten in maart 2023. De aardappelverwerkende industrie verwerkte over de periode januari tot en met en maart 2023 1.046 ton aardappelen. Hiermee ligt het volume van de aardappelverwerkende industrie hoger dan in dezelfde periode een jaar eerder (982 ton). De verhoogde internationale vraag naar verwerkte aardappelproducten, leveringsproblemen, en gestegen grondstofprijzen – met name energie- en arbeidskosten, maar ook de kosten van zonnebloem- en koolzaadolie, verpakkingen en logistieke kosten – vertalen zich in ook hogere industrieprijzen. Vanwege de tegenvallende aardappeloogst van zomer 2022 zijn met name Belgische en Franse verwerkers vragende partijen. De industrie in Nederland verwerkte in 2022 bijna 4 miljoen ton aardappelen, ruim 4% meer dan in 2021 (3,8 miljoen ton).
Keten
Tafelaardappelen, koelverse en diepgevroren aardappelproducten zijn te koop in speciaalzaken en de supermarkt. Tafelaardappelen worden door de aardappelcoöperatie of private handel bij telers ingekocht, gesorteerd en verpakt en via distributiecentra aan supermarkten en winkels geleverd. Soms leveren telers of handelaren ook rechtstreeks aan winkels. Het leeuwendeel van de Nederlandse consumptieaardappelen wordt verwerkt tot frites, chips en koelverse producten. De aardappelverwerkende industrie verwerkt jaarlijks meer dan 4 miljoen ton aardappelen en koopt het grootste deel van de benodigde aardappelen rechtstreeks in bij de teler, veelal op contract. Naast supermarkten worden aardappelproducten verkocht in (fastfood)restaurants en snackbars.
Toelichting op drie niveaus
Nederlandse consumenten kopen jaarlijks circa 375.000 ton tafelaardappelen, circa 80% via de supermarkt. Voor koelverse producten is het aandeel bij supermarkten 95%. Het aantal bedrijven dat verse aardappelen voor de tafelaardappelmarkt bewerkt (sorteert, wast, verpakt) neemt af en ligt op circa 60 (NAO, 2021). De 5 à 8 grotere verpakkingsbedrijven hebben een belangrijk deel van de binnenlandse handel in handen; ze beleveren de Nederlandse supermarkten voor 80 tot 90%, al dan niet via een serviceprovider. Een klein deel van de binnenlandse behoefte aan tafelaardappelen bestaat uit import die vooral plaatsvindt in het vroege voorjaar als de binnenlandse voorraden opraken of kwalitatief minder worden. Deze geïmporteerde vroege tafelaardappelen komen uit zuidelijke lidstaten zoals Spanje, Portugal, Italië en Malta. De meeste van de verpakkingsbedrijven exporteren aardappelen, veelal via een exporteur. Die export bedraagt 400.000 ton, waarvan de helft een bestemming heeft buiten de EU.
Binnen de verwerkende industrie (niet-tafelaardappelen) zijn er vier grotere bedrijven die 95% van het volume verwerken. Ze opereren mondiaal en hebben meerdere productielocaties in binnen- en buitenland. Van de 4 miljoen ton aardappelen die de industrie verwerkt, komt twee derde van Nederlandse bodem en wordt een derde geïmporteerd. Ongeveer 85% van de aardappelproducten wordt diepgevroren geëxporteerd, circa 80% binnen Europa en 20% naar derde landen (Vereniging voor de Aardappelverwerkende Industrie, VAVI). De voortdurende groei van de export naar onder andere Azië maakt dat bedrijven hun capaciteit uitbreiden.
Het aantal akkerbouwbedrijven dat consumptieaardappelen teelt, varieert tussen de 6.500 en 7.000 (CBS). Mede vanwege de noodzakelijke vruchtwisseling verbouwen de aardappeltelers ook andere gewassen. Zij produceren jaarlijks gemiddeld 3,7 miljoen ton consumptieaardappelen. Consumptieaardappelen worden gepoot in het voorjaar en geoogst in de periode augustus-oktober. Aardappelen worden direct na de oogst afgeleverd of op de boerderij in bewaarplaatsen bewaard en op afroep geleverd. Aardappelen kunnen afhankelijk van ras en kwaliteit tot aan juni-juli bewaard worden, maar bewaren leidt tot gewichtsverlies en soms ook kwaliteitsverlies.
Prijsvorming
De consumentenprijs volgt de prijsontwikkeling in de aardappelmarkt af boerderij, maar de relatieve uitslagen zijn kleiner. Dit komt mede omdat de consumentenprijs is samengesteld uit zowel verse aardappelen (tafelaardappelen) als verwerkte aardappelen. Om een belangrijk deel van hun grondstofvoorziening zeker te stellen, bieden verwerkers en handelaren voorafgaand aan het teeltseizoen contracten aan. Ongeveer 75-80% van de aardappelen die de verwerkende industrie verwerkt, wordt vooraf gecontracteerd. Er bestaat een grote variatie aan contractvormen. Omdat verwerkers aardappelen op contract inkopen, kunnen ze relatief stabiele verkoopprijzen hanteren. Producentenprijzen zijn daardoor aanzienlijk minder volatiel dan de af-boerderijprijzen. De marges van de verpakkings- en exportbedrijven staan in jaren met hoge aardappelprijzen onder druk; in jaren met lage prijzen kan Nederland de concurrentie op de buitenlandse markten beter aan. Aardappeltelers verkopen hun product op contractbasis of via de vrije markt. Op de vrije markt worden de prijzen bepaald door vraag en aanbod in de belangrijkste aardappellanden in Noordwest-Europa: Nederland, Frankrijk, Duitsland, België, het Verenigd Koninkrijk en Polen.
|