| Consumptiepatroon - Levensmiddelen |
Uitgaven aan voedsel
|
11-12-2023
|
De totale consumptie van Nederlandse huishoudens was circa 411 mld. euro in 2022, waarvan ruim 47 mld. euro aan voedingsmiddelen en alcoholvrije dranken (bron CBS). De uitgaven aan voedingsmiddelen en alcoholvrije dranken bedroegen 11,5% van de totale consumptieve bestedingen aan goederen en diensten in 2022. Consumptie van huishoudens betreft de bestedingen van consumenten in de detailhandel (onder andere supermarkten, speciaalzaken, markten en internetwinkels en non-foodwinkels) en directe verkoop. Uitgaven aan voeding in de horeca en recreatie worden in de uitgaven aan diensten meegerekend en komen in het aandeel van voedingsmiddelen en dranken in de consumptieve bestedingen niet tot uitdrukking.
|
Consumptieve bestedingen van huishoudens a (mld. euro) b , 2019-2022 |
| Totaal consumptieve bestedingen aan goederen en diensten | 354 | 335 | 361 | 411 | | | Voedingsmiddelen en alcoholvrije dranken c | 40 | 44 | 45 | 47 | | | Aandeel (%) voedingsmiddelen en alcoholvrije dranken | 11,3 | 13,1 | 12,5 | 11,5 | |
Herstel consumptief patroon na corona en sterke inflatie bepalen de ontwikkelingen in de bestedingen
In de jaren vóór de coronaperiode 2020-2021 waren zowel de totale consumptieve bestedingen aan goederen en diensten, als de bestedingen aan voedingsmiddelen en dranken stijgende. Het aandeel van voedingsmiddelen en alcoholvrije dranken in de totale bestedingen was tot aan 2019 met ruim 11% relatief stabiel. In de coronaperiode is daar een verandering in gekomen. Vooral in 2020 was de impact van de verstoringen groot, met een daling van de totale bestedingen aan goederen en diensten en een toename van de bestedingen aan voedingsmiddelen en alcoholvrije dranken als gevolg. Het aandeel van deze bestedingen in het totaal steeg in dat jaar naar ruim 13%. Deze ontwikkeling van consumptieve bestedingen had te maken met de verschuiving van voedselaankopen naar de detailhandel en het wegvallen van consumptie van minder noodzakelijke goederen en diensten. In 2021 was een gedeeltelijk herstel van het normale patroon in de consumptieve bestedingen van huishoudens zichtbaar. De totale consumptieve bestedingen waren zelfs circa 6 mld. euro hoger dan vóór corona, en het aandeel van voedsel in de totale bestedingen huishoudens daalde naar 12,5%.
In 2022, het eerste jaar na corona, is het aandeel van voedingsmiddelen en alcoholvrije dranken weer bijna even groot als vóór corona door een herstel in het consumptieve patroon, 11,5%. Tegelijkertijd zijn de bestedingen in euro’s flink gegroeid. De totale consumptieve bestedingen zijn van 361 mld. euro in 2021 naar 411 mld. euro in 2022 gegaan, de bestedingen aan voedingsmiddelen en alcoholvrije dranken van 45 mld. euro naar 47 mld. euro. Naast een herstel in het consumptieve patroon heeft een sterke inflatie een belangrijke rol in deze ontwikkelingen gespeeld. In de periode 2017-2021 kende de consumentenprijsindex een jaarlijkse stijging van tussen 1,3% en 2,6%. In 2022 zijn de consumentenprijzen gemiddeld met 10% gestegen en de voedselprijzen met 9-11%.
Aandelen verschillende voedingsmiddelen stabiel
In 2022 is Aardappelen, groente en fruit met 21% van de bestedingen aan voeding en dranken de grootste uitgavenpost geweest, gevolgd door Vlees en vleesproducten met 19% en Brood, broodproducten, gebak en banket met 19% (zie figuur). Het aandeel van Kruidenierswaren, zoetwaren en overig is 18%. Zuivel, eieren, oliën en vetten vormden 15% van de bestedingen aan voeding en dranken. De productgroepen Alcoholvrije dranken en Vis hebben de kleinste aandelen, met respectievelijk 5% en 4% van de bestedingen in 2022. De aandelen van de verschillende productgroepen binnen de consumptieve bestedingen aan voedingsmiddelen en dranken zijn relatief stabiel, maar er is een voorzichtige stijging in het aandeel van aardappelen, groente en fruit waarneembaar sinds 2005. Dit aandeel is een paar procentpunten toegenomen ten koste van andere voedingsmiddelen als vlees, brood en kruidenierswaren.
Aandeel voedsel met een duurzaamheidskeurmerk onder druk door de prijsstijgingen
In 2021 was het aandeel van de uitgaven aan voedsel met een duurzaamheidskeurmerk met onafhankelijke controle in de supermarkten, de foodservice en gespecialiseerde winkels in duurzamer voedsel (natuurwinkels, biologische supermarkten, etc.) 19% of ruim 9,5 mld. euro (Logatcheva en Herceglic, 2023). In 2022 is dit aandeel licht gedaald naar 18%. Dit is een trendbreuk met de voorgaande jaren van onverminderde groei (zie figuur). Sinds 2009 zijn de bestedingen aan producten met duurzaamheidskeurmerken ASC, Biologisch, Beter Leven, Fairtrade, MSC, On the way to PlanetProof (vóór 2018 Milieukeur), Rainforest Alliance, UTZ Certified, SRP (vanaf 2022) en Vrije Uitloop onderzocht. In 2022 zijn deze keurmerken met uitzondering van Vrije Uitloop en Beter Leven 1 ster voor een aantal producten, bijvoorbeeld eieren als topkeurmerk aangemerkt in de beoordeling van Milieucentraal. UTZ Certified is gefuseerd met Rainforest Alliance en is doorgegaan onder het Rainforest Alliance keurmerk.
Het merendeel van de uitgaven aan voedsel met minimaal één van de onderzochte duurzaamheidskeurmerken vindt plaats in supermarkten, ruim 9 mld. euro in 2022 (circa 84%). In dit afzetkanaal is het aandeel van de bestedingen aan voedsel met een duurzaamheidskeurmerk in de totale voedselbestedingen tussen 2013 en 2022 van 8% naar 23% gegroeid.
Er zijn verschillen tussen de productgroepen en jaren in hoe de bestedingen aan voedsel met de onderzochte duurzaamheidskeurmerken zich ontwikkelen. Veranderende consumentenvoorkeuren en de beschikbaarheid van gecertificeerde grondstoffen zorgen voor dynamiek in vraag en aanbod van dit voedsel. De grotere sprongen hebben meestal te maken met het introduceren en uitrollen van een duurzaamheidskeurmerk voor een specifieke productgroep en de keuzes die retailers maken over het aanbieden van het integrale assortiment van een bepaalde productgroep onder een keurmerk. Voorbeelden zijn het aanbieden van alle vers varkensvlees en pluimveevlees met minimaal 1 ster Beter Leven keurmerk, of alle huismerkkoffie, -thee en chocolade met keurmerk Rainforest Alliance.
In alle productgroepen zijn de bestedingen aan duurzaam voedsel in 2022 gestegen. De grootste stijging is zichtbaar bij dranken (27%) (zie figuur). Het aandeel van duurzaam voedsel in de totale bestedingen is in 2022 bij alle afzonderlijke productgroepen licht gedaald of gelijk gebleven. Het aandeel van producten met een keurmerk is het meeste gedaald bij eieren (van 66% naar 60%) en vis (57% naar 53%) (zie figuur - keuze voor aandeel).
Bestedingen aan biologisch voedsel stijgen even hard als de inflatie
Binnen de bestedingen aan voedsel met een duurzaamheidskeurmerk is het Beter Leven keurmerk (3,8 mld. euro consumentenbestedingen) het grootste keurmerk in 2022, gevolgd door Rainforest Alliance (2,6 mld. euro) en Biologisch (1,8 mld. euro) (zie figuur). Het Europese keurmerk Biologisch is het keurmerk met uitgangspunten van de landbouw die in EU-wetgeving zijn vastgelegd. In Nederland wordt 1,8 mld. euro aan voedselproducten met een biologisch keurmerk door consumenten uitgegeven. Het keurmerk heeft een lange periode in de lift gezeten met uitzondering van de coronajaren. In 2022 is wederom een groei van 11% in biologisch waarneembaar, maar deze is vergelijkbaar met de inflatie. Ook voor biologisch speelt een herstel in de (relatief duurdere) horeca en een verschuiving van de consumentenvraag weg van de detailhandel een rol. Dit is een indicatie van een daling in het volume van biologisch in 2022. Het aandeel biologische voeding in de bestedingen blijft al langere tijd rond 3%.
|