|
Voedsel-Economisch Bericht
|
Kies een thema
Structuur van de keten - Zuivel
|
De zuivelketen in beeld
|
| 11-12-2023 |
De zuivelketen – het geheel aan bedrijven dat betrokken is bij de productie en verwerking van melk – is het grootste onderdeel van de Nederlandse agrosector in termen van toegevoegde waarde en werkgelegenheid (46 duizend FTE in de melkveehouderij en industrie) De melkproductie is jarenlang begrensd geweest door de melkquotering. De afschaffing hiervan in 2015 leidde tot een stijging van de aanvoer van melk van rond de 11,5 mld. kg melk in 2010 tot ruim 14,3 mld. kg melk in 2016. Door het fosfaatreductieplan en de invoering van fosfaatrechten is de melkaanvoer gedaald tot 13,7 mld. kg in 2022.
|
Melkvee in Nederland
Het aantal bedrijven met melkvee neemt volgens het CBS steeds verder af: van rond de 18.250 bedrijven in 2015 naar circa 14.730 bedrijven in 2022. Uit de CBS-Landbouwtelling blijkt dat er in 2022 per saldo 520 melkveebedrijven zijn gestopt (4,7%). Dit is twee keer zo veel als de gemiddelde afname van 2% over de laatste 10 jaren (agrimatie, 2022). Het aantal melkkoeien is in deze periode vrij stabiel gebleven rond 1,57 mln. dieren, maar het aantal stuks jongvee is met bijna 0,3 mln. gedaald. Minder jongvee geeft binnen het systeem van fosfaatrechten meer ruimte voor meer melkkoeien en daarmee voor meer opbrengsten. Het gemiddeld aantal melkkoeien per bedrijf is van 2015 tot 2022 toegenomen van 89 naar 110 (CBS, 2022). De melkproductie per bedrijf is in dezelfde periode toegenomen van bijna 800.000 kg naar circa 960.000 kg. Nagenoeg alle geproduceerde melk wordt afgeleverd aan de zuivelindustrie. De bijdrage van de zuivelsector aan de Nederlandse handelsbalans is 7%. De totale productiewaarde van de melkveehouderij was in 2022 7,6 miljard euro.
Volgens de Doornewaard et al. (2022) past 84% van de Nederlandse melkveebedrijven een vorm van weidegang toe en heeft 36% van de ondernemingen zonnepanelen. Van alle melkveebedrijven haalt 62% warmte uit melk en spaart daarmee energie (NZO).
Zuivelorganisaties
Eind 2022 telde de Nederlandse zuivelindustrie 26 ondernemingen met in totaal 52 productielocaties. Vijf van deze ondernemingen zijn coöperaties, die over 25 fabrieken beschikken (Zuivel NL, 2022). De grootste zuivelverwerkers in Nederland hebben zich verenigd in de branchevereniging van de Nederlandse zuivelindustrie, de Nederlandse Zuivel Organisatie (NZO). De dertien leden van de NZO verwerken samen 98% van alle melk in Nederland (NZO. (n.d.). Naar schatting wordt ruim driekwart van de gecollecteerde melk verwerkt door coöperaties. In totaal werd in 2022 13,8 miljoen ton melk verwerkt. Meer dan de helft (57%) van de rauwe melk wordt verwerkt in kaas. Van de rest werd 13% verwerkt tot melkpoeder, 8% tot consumptiemelk en - producten, 3% tot boter en boterolie en 19% tot andere zuivelproducten. De totale productiewaarde van de zuivelindustrie in Nederland was in 2022 10,3 miljard.
De sector is internationaal georiënteerd: 70% van de Nederlandse melkproductie wordt in een groot scala aan producten geëxporteerd. Ongeveer een derde van de export is bestemd voor markten buiten de EU. De totale exportwaarde van zuivelproducten is 10 miljard euro (inclusief intrahandel). Daar staat een waarde voor import van zuivelproducten van 4,1 miljard tegenover. Op de lijst van grootste zuivelconcerns in de wereld bezet FrieslandCampina de achtste plaats met een omzet van 14,1 mld. euro. De lijst wordt aangevoerd door Lactalis (28,3 mld. euro) gevolgd door Nestlé (28,7 mld. euro waarvan 17,7 mld. euro uit zuivel) en Dairy Farmers of America (24,4 mld. euro).
Consumptie
De Nederlandse consumptie van melk, melkproducten en boter is in de periode tussen 2005 en 2022 gekrompen. De totale consumptie van melk is in 2022 42,2 kg op basis van voorlopige cijfers volgens de rapportage van Dagevos (2023). In 2005 was dit 56,6 kg. De consumptie van melkproducten is 11,2 kg gedaald van 49,5 kg in 2005 tot 38,3 kg in 2022. Deze krimp geldt niet voor de consumptie van kaas en kwark, waarvan de consumptie is toegenomen. De Nederlandse kaasconsumptie van 25 kg per hoofd van de bevolking beweegt zich al jaren boven het Europese gemiddelde.
Vóór de coronacrisis werd driekwart van de zuivelproducten in Nederland via de retail verkocht en een kwart via de horeca en andere kanalen. Het totaal aan consumentenbestedingen aan zuivel in alle verkoopkanalen voor voedsel in Nederland wordt geraamd op ruim 7 miljard euro in 2021 (op basis van de Monitor Duurzaam Voedsel 2021).
Stikstof en mestbeleid
In 2019 oordeelde de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State dat de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) niet als basis mag worden gebruikt voor het verlenen van vergunningen voor activiteiten die extra stikstofuitstoot veroorzaken. Per 1 juli 2021 is de stikstofwet ingegaan waarin concrete resultaatsverplichtingen voor stikstof zijn opgenomen. Dit wordt onder andere ingevuld met een beëindigingsregeling en een aanpak rond piekbelasters. Het beleid moet voor een belangrijk deel door de provincies in gebiedsgericht beleid worden ingevuld. In 2022 werd bekend dat de derogatie voor het toedienen van meer mest op grasland geleidelijk zal worden afgebouwd en per 2026 volledig zal vervallen. Daarnaast zijn er plannen voor het invoeren van een norm voor grondgebondenheid.
De ontwikkelingen rond het stikstofbeleid en het mestbeleid zullen resulteren in een verdere afname van het aantal melkveebedrijven en een kleiner melkvolume en naar verwachting stijgende kosten voor de blijvende bedrijven.
|
| Referenties |
Bronnen:
Agrimatie (2022), Inkomensraming 2022: zeer grote inkomensverschillen tussen sectoren in de land- en tuinbouw, Inkomensraming 2022: zeer grote inkomensverschillen tussen sectoren in de land- en tuinbouw - WUR
Agrimatie. (2022.). Het gemiddelde aantal melkkoeien per bedrijf. Geraadpleegd op 7 juli 2023.
Centraal Bureau voor de Statistiek. (2023). Landbouw; gewassen, dieren, grondgebruik en arbeid op nationaal niveau.
Dagevos, H., Verhoog, D., & van Horne, P. (2023). Melk(producten), boter, kaas en eieren: Consumptie per hoofd van de bevolking in Nederland, 2005-2022. (Nota / Wageningen Economic Research; No. 2023-090). Wageningen Economic Research. https://doi.org/10.18174/632307
Doornewaard, G. J., Jager, J. H., & Puister-Jansen, L. F. (2022). Behoud weidegang: Sectorrapportage Duurzame Zuivelketen. Wageningen Economic Research. https://edepot.wur.nl/579427
FrieslandCampina. (2023, 3 maart). Resultaten 2022 Koninklijke FrieslandCampina N.V. Geraadpleegd op 7 juli 2023, van https://www.frieslandcampina.com/nl/nieuws/resultaten-2022-koninklijke-frieslandcampina-n-v/
NZO. (n.d.). Organisatie. Geraadpleegd op 7 juli 2023, van https://www.nzo.nl/organisatie/
Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. (n.d.). Statistieken: https://www.rvo.nl/onderwerpen/marktinformatie/statistieken
Zuivel NL, Zuivel in cijfers 2022.
|
Meer informatie |
 | Toelichting indicator |
| Onderwerp omschrijving |
| Beleidsinformatie |
| Archief |
|
naar boven
 | Loading… |
|
|